چه انفاقى با ارزش است؟

چه انفاقى با ارزش است؟

حقیقت صراط  گاهى انسان گامى براى خدا بر مى‏دارد و كارى را به نیكى شروع مى‏كند، ولى به خاطر عوارضى از قبیل غرور یا منّت یا توقّع و یا امثال آن ارزش كار را از بین مى‏برد.
( ادامه مطلب )

با منّت، اثر انفاق از بین مى‏رود، چون هدف از انفاق تطهیر روح از بخل است، ولى نتیجه‏ى منّت، آلوده شدن روح مى‏باشد.

الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ (بقره ـ 262)

كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‏كنند و سپس به دنبال آنچه انفاق كرده‏اند، منّت نمى‏گذارند و آزارى نمى‏رسانند، پاداش آنها برایشان نزد پروردگارشان (محفوظ) است و نه ترسى دارند و نه غمگین مى‏شوند.

در آیه قبل اهمیت انفاق در راه خدا به طور كلى بیان شد، ولى در آیه مورد بحث بعضى از شرائط آن ذكر مى‏شود.
 
چه انفاقى با ارزش است؟

از این آیه به خوبى استفاده مى‏شود كه انفاق در راه خدا در صورتى در پیشگاه پروردگار مورد قبول واقع مى‏شود كه به دنبال آن منت و چیزى كه موجب‏ آزار و رنجش نیازمندان است نباشد.

بنابراین كسانى كه در راه خداوند بذل مال مى‏كنند ولى به دنبال آن منت مى‏گذارند یا كارى كه موجب آزار و رنجش است مى‏كنند، درحقیقت با این عمل ناپسند اجر و پاداش خود را از بین مى‏برند.

آنچه در این آیه بیشتر جلب توجه مى‏كند این است كه قرآن در واقع سرمایه زندگى انسان را منحصر به سرمایه‏هاى مادى نمى‏داند، بلكه سرمایه‏هاى روانى و اجتماعى را نیز به حساب آورده است.

كسى كه چیزى به دیگرى مى‏دهد و منتى بر او مى‏گذارد و یا با آزار خود، او را شكسته دل مى‏سازد، در حقیقت چیزى به او نداده است زیرا اگر سرمایه‏اى به او داده سرمایه‏اى هم از او گرفته است و چه بسا آن تحقیرها و شكست‏هاى روحى به مراتب بیش از مالى باشد كه به او بخشیده است.
در حدیثى از پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله مى‏خوانیم: " كسى كه به فرد با ایمانى نیكى عطا كند، سپس او را با سخنى آزار دهد، یا منتى بر او بگذارد، به یقین انفاق خود را باطل كرده است."

بنابراین اگر چنین اشخاصى اجر و پاداشی نداشته باشند، كاملاً طبیعى و عادلانه خواهد بود بلكه مى‏توان گفت چنین افراد در بسیارى از موارد بدهكارند نه طلبكار زیرا آبروى انسان به مراتب برتر و بالاتر از ثروت و مال است.

نكته دیگر اینكه منت گذاردن و اذیت كردن در آیه با كلمه " ثم" كه معمولاً براى فاصله بین دو حادثه (و به اصطلاح براى تراخى) است ذكر شده، بنابراین معنى آیه چنین مى‏شود: كسانى كه انفاق مى‏كنند و بعداً منتى نمى‏گذارند و آزارى نمى‏رسانند، پاداش آنها نزد پروردگار محفوظ است.

و این خود مى‏رساند كه منظور قرآن تنها این نیست كه پرداخت انفاق مۆدبانه و محترمانه و خالى از منت باشد بلكه، در زمان هاى بعد نیز نباید با یادآورى آن، منتى برگیرنده انفاق گذارده شود، و این نهایت دقت اسلام را در خدمات خالص انسانى مى‏رساند.
انفاق

باید توجه داشت كه منت و آزارى كه موجب عدم قبول انفاق مى‏شود، اختصاص به مستمندان ندارد بلكه در كارهاى عمومى و اجتماعى از قبیل جهاد در راه خدا و كارهاى عام المنفعه كه احتیاج به بذل مال دارد نیز، رعایت این موضع لازم است.

جمله "لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ" به انفاق كنندگان اطمینان مى‏دهد كه پاداششان نزد پروردگار محفوظ است تا با اطمینان خاطر در این راه گام بردارند زیرا چیزى كه نزد خدا است نه خطر نابودى دارد و نه نقصان، بلكه تعبیر "ربهم" (پروردگارشان) ممكن است اشاره به این باشد كه خداوند آنها را پرورش مى‏دهد و بر آن مى‏افزاید.

جمله "وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ"، اشاره به این است كه آنها هیچ نوع نگرانى نخواهند داشت، زیرا خوف، همان گونه كه در سابق هم اشاره شد نسبت به امور آینده است و حزن و اندوه، نسبت به امور گذشته، بنابراین با توجه به اینكه پاداش انفاق كنندگان در پیشگاه خدا محفوظ است، نه از آینده خود در رستاخیز ترسى دارند و نه از آنچه در راه خدا بخشیده‏اند، اندوهى به دل راه مى‏دهند.

بعضى نیز گفته‏اند آنها ترسى از فقر و كینه و بخل و مغبون شدن ندارند و نه غمى از آنچه انفاق كرده‏اند.

در حدیثى از پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله مى‏خوانیم: "كسى كه به فرد با ایمانى نیكى عطا كند، سپس او را با سخنى آزار دهد، یا منتى بر او بگذارد، به یقین انفاق خود را باطل كرده است". (تفسیر برهان، جلد 1، صفحه 253، حدیث 1)

ولى آنها كه چنین نكرده‏اند، بیمى از باطل شدن انفاق ها به خود راه نمى‏دهند، اسلام در این زمینه به قدرى دقیق است كه بعضى از علماء پیشین گفته‏اند: "هرگاه انفاقى به كسى كنى و بدانى كه سلام كردن تو به او، بر او سخت و گران است و یادآور خاطره بخشش، بر او سلام نكن". (تفسیر ابو الفتوح رازى، جلد 2، صفحه 364)

در مجمع البیان نیز حدیثى روایت شده است كه رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: خداوند در قیامت به منّت‏گذاران، نگاه لطف آمیز نمى‏كند.
اعمال انسان، در یكدیگر تأثیر دارند، یعنى یك عمل مى‏تواند عمل دیگر را خنثى كند. انفاق براى درمان فقر است، ولى منّت‏گذارى آن را مایه‏ى درد فقرا مى‏گرداند. («یُنْفِقُونَ»، «لا یُتْبِعُونَ»، «مَنًّا وَ لا أَذىً»)

نکات مهم آیه:

1ـ هدف اسلام از انفاق، تنها سیر كردن شكم فقرا نیست، بلكه این كار زیبا باید به دست افراد خوب، یا شیوه خوب و همراه با اهداف خوبى باشد.

2ـ گاهى انسان گامى براى خدا بر مى‏دارد و كارى را به نیكى شروع مى‏كند، ولى به خاطر عوارضى از قبیل غرور یا منّت یا توقّع و یا امثال آن ارزش كار را از بین مى‏برد.

با منّت، اثر انفاق از بین مى‏رود، چون هدف از انفاق تطهیر روح از بخل است، ولى نتیجه‏ى منّت، آلوده شدن روح مى‏باشد.

3ـ منّت‏گذار، یا در صدد بزرگ كردن خود و تحقیر دیگران است و یا مى‏خواهد نظر مردم را به خود جلب كند كه در هر صورت از اخلاص به دور است. مگر خداوند به خاطر همه‏ى نعمت‏هایى كه به ما داده بر ما منّت گذاشته تا ما با بخشیدن جزئى از آن بر خلق او منّت بگذاریم.

پیام‏های این آیه:

1ـ شروع نیكو كافى نیست، اتمام نیكو هم شرط است. («یُنْفِقُونَ»، «ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ»، «مَنًّا»)

2ـ اسلام حافظ شخصیّت محرومان و فقراست و كوبیدن شخصیّت فقرا از طریق منّت را، سبب باطل شدن عمل مى‏داند. («لا یُتْبِعُونَ»، «مَنًّا وَ لا أَذىً»)

3ـ اعمال انسان، در یكدیگر تأثیر دارند، یعنى یك عمل مى‏تواند عمل دیگر را خنثى كند. انفاق براى درمان فقر است، ولى منّت‏گذارى آن را مایه‏ى درد فقرا مى‏گرداند. («یُنْفِقُونَ»، «لا یُتْبِعُونَ»، «مَنًّا وَ لا أَذىً»)

4ـ خداوند، آینده انفاق كننده را تضمین كرده است. «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»

5ـ كسى كه بدون منّت و آزار و فقط براى خدا انفاق مى‏كند، از آرامشى الهى برخوردار است. «یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ»، «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»