مبارزه با موانع انفاق‏

مبارزه با موانع انفاق‏

حقیقت صراط: این پیام قرآنی را خوب بخاطر بسپارید: هر فكر و توهّمى كه براى شما تنگ‏نظرى، ترس و اثر منفى بیاورد، شیطانى است و هر فكر و الهامى كه براى شما حركت، نشاط و سعه صدر آورد، الهى است.....( ادامه مطلب )


الشَّیْطانُ یَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ (بقره ـ 268)

شیطان (به هنگام انفاق،) شما را از فقر و تهیدستى بیم مى‏دهد و شما را به فحشا و زشتى‏ها فرا مى‏خواند، ولى خداوند از جانب خود به شما وعده‏ى آمرزش و فزونى مى‏دهد و خداوند وسعت بخش داناست.

در ادامه آیات انفاق در اینجا به یكى از موانع مهم آن پرداخته و آن وسوسه‏ هاى شیطانى در زمینه انفاق است كه انسان را از فقر و تنگدستى مى‏ترساند، به خصوص اگر اموال خوب و قابل استفاده را انفاق كند، و چه بسا این وسوسه‏هاى شیطانى مانع از انفاق هاى مستحبى در راه خدا و حتى انفاق هاى واجب مانند زكات و خمس گردد.

"فحشاء" به معنى هر كار زشت و بسیار قبیح است، و در اینجا به تناسب بحث، به معنى بخل و ترك انفاق كه در بسیارى از موارد، نوعى معصیت و گناه است آمده (هر چند واژه فحشاء در مواردى به معنى گناه بى عفتى آمده، ولى مى‏دانیم در اینجا تناسب چندانى ندارد) حتى بعضى از مفسران تصریح كرده‏اند كه عرب به شخص بخیل، فاحش مى‏گوید. (تفسیر روح البیان، جلد 1، صفحه 431 ـ ذیل آیه مورد بحث)

این احتمال نیز داده شده كه فحشاء در اینجا به معنى انتخاب اموال غیر قابل مصرف براى انفاق است، و نیز گفته شده: منظور از آن هر معصیتى است زیرا شیطان به وسیله ترس از فقر و تهیدستى انسان را وادار به كسب مال از انواع طرق نامشروع مى‏كند.

تعبیر به امر كردن شیطان، اشاره به همان وسوسه‏هاى او است و اصولاً هر نوع فكر منفى و بازدارنده و كوتاه بیننده، سرچشمه‏اش تسلیم در برابر وسوسه‏هاى شیطانى است و در مقابل، هر گونه فكر مثبت سازنده و آمیخته با بلند نظرى، سرچشمه‏اش الهامات الهى و فطرت پاك خدادادى است.
به هنگام انفاق، شیطان به سراغ انسان مى‏آید و القاء مى‏كند كه اگر امروز انفاق كنى فردا خودت فقیر خواهى شد، بهتر است اموالت را ذخیره كنى تا به هنگام پیرى و بیمارى و ...، خرج نمایى. اینها القائات و وعده‏هاى شیطانى است

در توضیح این سخن باید گفت: در نظر ابتدایى انفاق و بذل مال، چیزى جز "كم كردن" مال نیست و این همان نظر كوته ‏بینانه شیطانى است، ولى با دقت و دید وسیع مى‏بینیم كه انفاق ضامن بقاى اجتماع و تحكیم عدالت اجتماعى، و سبب كم كردن فاصله طبقاتى و پیشرفت همگانى و عمومى مى‏باشد و مسلم است كه با پیشرفت اجتماع، افرادى كه در آن اجتماع زندگى مى‏كنند نیز در رفاه و آسایش خواهند بود و این همان نظر واقع‏بینانه الهى است.

قرآن به این وسیله مسلمانان را توجه مى‏دهد كه انفاق اگر به ظاهر، چیزى از شما كم مى‏كند، در واقع چیزهایى بر سرمایه شما مى‏افزاید؛ هم از نظر معنوى و هم از نظر مادى.

در دنیاى امروز كه نتیجه و اثر اختلافات طبقاتى و پایمال شدن ثروت ها به خاطر به هم خوردن تعادل تقسیم ثروت به روشنى به چشم مى‏خورد، درك معنى‏ آیه فوق چندان مشكل نیست.

ضمناً از آیه استفاده مى‏شود كه یك نوع ارتباط میان "ترك نمودن انفاق" و " فحشاء" وجود دارد البته اگر "فحشاء" به معنى بخل باشد، ارتباط آن از این جهت است كه ترك انفاق و بخشش هاى مالى، آرام آرام صفت "بخل" را كه از بدترین صفات است در انسان ایجاد مى‏كند و اگر "فحشاء" را به معنى مطلق گناه یا گناه جنسى بگیریم، باز ارتباط آن با ترك انفاق بر كسى پوشیده نیست؛ زیرا سرچشمه بسیارى از گناهان و بى‏عفتی ها و خودفروشی ها، فقر و تهیدستى است.

علاوه بر همه اینها، انفاق یك سلسله آثار و بركات معنوى دارد كه جاى انكار نیست.

در تفسیر "مجمع البیان" از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه: هنگام انفاق دو چیز از طرف خدا است و دو چیز از ناحیه شیطان: آنچه از جانب خداست یكى "آمرزش گناهان" و دیگرى "وسعت و افزونى اموال" و آنچه از طرف شیطان است؛ یكى وعده فقر و تهیدستى و دیگرى امر به فحشاء است.

بنابراین منظور از مغفرة، آمرزش گناهان است و منظور از فضل، همان طور كه از ابن عباس نقل شده زیاد شدن سرمایه‏ها در پرتو انفاق مى‏باشد.

جالب توجه اینكه از امیر مۆمنان على علیه السلام نقل شده كه فرمود: "هنگامى كه در سختى و تنگدستى افتادید به وسیله انفاق كردن، با خدا معامله كنید." (انفاق كنید تا از تهیدستى نجات یابید.) (نهج البلاغه، كلمات قصار، شماره 258)

و در پایان آیه مى‏فرماید: "خداوند قادر و توانا و عالم است." (وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ).

اشاره به این حقیقت است كه چون خداوند قدرتى وسیع و علمى بى پایان دارد، مى‏تواند به وعده خویش عمل كند. بنابراین باید به وعده او دلگرم بود نه وعده شیطان فریبكار و ناتوان كه انسان را به گناه مى‏كشاند و چون از آینده آگاه نیست و قدرتى ندارد، وعده او جز گمراهى و تشویق به نادانى نخواهد بود.

نتیجه گیری از مفهوم آیه

به هنگام انفاق، شیطان به سراغ انسان مى‏آید و القاء مى‏كند كه اگر امروز انفاق كنى فردا خودت فقیر خواهى شد، بهتر است اموالت را ذخیره كنى تا به هنگام پیرى و بیمارى و ...، خرج نمایى. اینها القائات و وعده‏هاى شیطانى است.

نیاز ما در فرداى قیامت به مغفرت الهى، به مراتب بیشتر از نیاز ما در فرداى دنیاست.
هنگام انفاق دو چیز از طرف خدا است و دو چیز از ناحیه شیطان. آنچه از جانب خداست یكى "آمرزش گناهان "و دیگرى "وسعت و افزونى اموال" و آنچه از طرف شیطان است یكى وعده فقر و تهیدستى و دیگرى امر به فحشاء است

مبادا مغفرت الهى را با خیال رفاه در زندگى مبادله كنیم زیرا:

اوّلًا: شاید پیر نشدم و نیازمند نشدم، ولى در قیامت نیاز من قطعى است.

ثانیاً: شاید مالى كه امروز براى فردا نگه مى‏دارم، باقى نماند، ولى انفاقِ امروز حتماً براى فرداى قیامت باقى است.

ثالثاً: شاید از مال اندوخته‏ى امروز در فرداى پیرى نتوانم بهره‏مند شوم، ولى از انفاق امروز بهره‏مندى در قیامت قطعى است.

رابعاً: بهره‏مندى انسان از اندوخته خود در دوران پیرى، موقّتى است، ولى بهره‏گیرى انسان از انفاق در قیامت ابدى است. (تفسیر فخر رازى، ذیل آیه)
 
پیام‏های این آیه

1ـ شیطان، انسان را از انفاق اموال مرغوب باز مى‏دارد. «أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّباتِ»، «الشَّیْطانُ یَعِدُكُمُ الْفَقْرَ»

2ـ بخل شما، فقرا را به فساد و فحشا مى‏كشاند. «یَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ»

3ـ انسان در انتخاب راه خدا یا شیطان، آزاد است. «الشَّیْطانُ یَعِدُكُمُ»، «وَ اللَّهُ یَعِدُكُمْ»

4ـ اطرافیانى كه انسان را از انفاق باز مى‏دارند و از آینده مى‏ترسانند، ولى نسبت به گناهان تشویق مى‏نمایند، شیطانند. «الشَّیْطانُ یَعِدُكُمُ»

5ـ میان فقر و فحشا، رابطه است. بسیارى از گناهان بخاطر ترس از فقر است. «یَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ»

6ـ انفاق نكردن و یا انفاق از اموال نامرغوب، از نمونه‏هاى زشتى و فحشا مى‏باشد. «لا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ»، «الشَّیْطانُ یَعِدُكُمُ»

7ـ انفاق، مال را زیاد مى‏كند و سبب آمرزش گناهان است. «أَنْفِقُوا»، «اللَّهُ یَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا»

8ـ با موانع انفاق و افكار شیطانى، مبارزه كنید. در برابر ترس از فقر، به یاد فضل و لطف خدا باشید. «مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا»

9ـ هر فكر و توهّمى كه براى شما تنگ‏نظرى، ترس و اثر منفى بیاورد، شیطانى است و هر فكر و الهامى كه براى شما حركت، نشاط و سعه صدر آورد، الهى است. «وَ اللَّهُ یَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا»