علم دینی چیست؟

علم دینی چیست؟

حقیقت صراط:  حضرت محمد(صلی الله علیه و اله) فرمودند: هر دو مجلس فرجامی نیک دارند، در یکی خدا را می خوانند و در دیگری دانش و احکام دین می آموزند و به ناآگاهان یاد می دهند، این مجلس برتری دارد.....( ادامه مطلب )



توجه جامعه اسلامی به علوم مورد نیاز و فراگیری آنها از ضرورت ها و موجب حفظ عزت و قدرت مسلمانان است. از امیر مومنان (علیه السلام) در این خصوص چنین نقل شده است: علم و دانش قدرت است، هر کس به آن دست یابد، غلبه می یابد و هر کس به آن دست نیابد زیر سلطه قرار می گیرد.(شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 20، ص 319)

رسول خدا(صلی الله علیه و اله) در حالی وارد مسجد شدند که در آن دو مجلس برقرار بود: یکی مجلس درس معارف دینی و دیگری مجلس دعا. آن حضرت فرمودند: هر دو مجلس فرجامی نیک دارند، در یکی خدا را می خوانند و در دیگری دانش و احکام دین می آموزند و به ناآگاهان یاد می دهند، این مجلس (دین آموزان) برتری دارد! من برای تعلیم فرستاده شده ام. سپس در کنار آنان نشست.(منیة المرید، ص 106)

بهترین آموختنی در کلام امیر مۆمنان

امیر مومنان(علیه السلام) می فرمایند: بهترین آموختنی ها برای جوانان و نوجوانان چیزهایی است که در بزرگسالی به آن نیازمند می شوند(شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 20، ص 333)؛ نیز می فرماید: در کودکی دانشی بیاموزید تا در بزرگی به آن شرف یابید.(همان، ص 267)

همچنین می فرمایند: دانش، افزون تر از آن است که گردآوری شود پس از هر دانشی بهترینش را فرا گیرید (غررالحکم، ص 46) و در خطبه همام می فرماید: ....(پرهیزگاران) گوش های خود را تنها به دانش سودمند سپرده اند.(نهج البلاغه، خطبه 193)
سبقت در یادگیری

امام باقر(علیه السلام) می فرمایند: در یادگیری دانش بر یکدیگر پیشی گیرید. به خدا سوگند یک حدیث درباره حلال و حرام که از شخص راستگویی فرا گیرید از دنیا و طلا و نقره آن بهتر است.(مستطرفات السرائر، ص 645)
علوم مختلف دانشگاهی مثل گیاه پزشكی، زیست شناسی نیز برای عده ای كه از عهده آن بر می آیند واجب و لازم است و به عنوان یك وظیفه شرعی می باشد علاوه بر آنكه انسان با نیت خدایی همه امور را می تواند به عبادت تبدیل كند حتی راه رفتن و آب خوردن را

علم دینی چیست؟

یقینا مراد از علم دینی فقط علوم اختصاصی رایج در حوزه ها نیست بلکه علوم دانشگاهی که برای جامعه بشریت مفید است در بر می گیرد. برای اثبات این مدعا، شواهدی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:

به دنبال علم سودبخش باشید:

از امام هفتم(علیه السلام) نقل شده است که روزی پیامبر اکرم(صلی الله و علیه و آله) وارد مسجد شد دید جماعتی گرد مردی جمع شده اند، حضرت فرمود: چه خبر است [و این مرد کیست]؟ گفتند: علامه ای است فرمود: علامه یعنی چه، گفتند: داناترین انسان است نسبت به نسب عرب و حوادث دوران جاهلیت و اشعار آن زمان. حضرت فرمود: این علم سودی ندارد و دانستن آن زیان نمی رساند. سپس فرمود:علم سودمند عبارت است از:

آیه محکمه: یعنی اعتقادات و مسائل اعتقادی و معرفتی.

فریضه عادله: یعنی فراگیری علم اخلاق (اخلاق فردی و اجتماعی).

سنه قائمه: یعنی علم به احکام شریعت و مسائل حلال و حرام.»(اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، علیمه اسلامیه، ترجمه سید جواد مصطفوی، ج 1، ص 37)

کنایه از این که مسلمان و جامعه اسلامی باید برای فراگیری دانش، اولویت بندی کند و به دانشی بپردازد که برای دنیا و آخرت او سودمند باشد یا زیانی را بزداید.

به عبارتی نکته ای که از روایت فوق استفاده می شود این است که در اسلام آن علمی مورد نظر است که مفید به حال جامعه و افراد باشد، آن چه هم در روایت ذکر شده مصداق هایی از علم مفید است. در روایت دیگر علم مفید را خداشناسی، انسان شناسی، فرجام شناسی (هدف خلقت هستی و انسان) گناه شناسی شمرده است.(همان، صص 63-64، روایت 11)

علم پزشکی

امام علی(علیه السلام) فرمود: «العلم ثلاثه: الفقه للأدیان، و الطب للأبدان و النحو للسان؛ علم [مفید و لازم] سه علم است: علم فقه و احکام برای [حفظ دین و عمل نمودن به دستورات] دین و علم پزشکی برای [حفظ جسم و] بدن ها و علم ادبیات [نحو و صرف ... ] برای حفظ زبان [از خطا و اشتباه].»

در بعضی نقل ها علم نجوم برای زمان شناسی نیز اضافه شده است.(محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ح 78، ص 45)

در روایت دیگر نیز به علم پزشکی برای سلامتی بدن سفارش و توصیه شده است.(اثنا عشریه، سید محمد حسین عاملی، از علمای قرن 11 هـ ، چاپ قدیم، ص 27)
آسمان

هندسه و ریاضیات

علم دیگری که جزء علوم اسلامی و لازم و ضروری شمرده است در روایات هندسه و ریاضیات و شناخت اوقات (علم نجوم) است.

از امام علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «هر کس هیئت را (علم نجوم، ریاضی) نشاسد (و فرا نگرفته باشد) در معرفتش لنگ است.»(در منابع اصلی یافت نشد، ر.ک: شهید دستغیب شیرازی، سرای دیگر، صص 4 و 80)
 
علوم سیاسی و زمان شناسی

علم دیگری که جزء علوم دینی شمرده می شود علم سیاسی و زمان شناسی به معنای وسیع است (دشمن شناسی و ... ) حضرت علی(علیه السلام) فرمود: «آن کس که زمان را بشناسد از برخورد با رویدادهای آن غافل (و عاجز نمی ماند) بلکه برای رویارویی با آن ها، آمادگی پیدا می کند.»(علی بن شعبه، تحف العقول، ص 98)

و فرمود: «کسی که نا آگاهانه [در مسائل سیاسی و زمان] قدم بردارد می لغزد.»(برادران حکیمی، الحیاه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هفتم، ج 1، ص 157)

و امام صادق(علیه السلام) فرمود: «انسانی که زمان شناس [و مردم شناس و جامعه شناس] باشد لغزش ها و اشتباهات بر او هجوم نمی آورد.»(همان، ج 1، ص 157)

علوم و فنون که قرآن صریحا دستور می دهد از تمام امکانات نظامی و قدرت تسلیحاتی برای مقابله با دشمنان استفاه کنید.(انفال، آیه 60)

فیزیک نجومی، ستاره شناسی و ... (علم نجوم):

به صورت وسیع حتی در کتب درسی حوزه ها مطرح است درباره بحث تحقیق می شود.(شیخ مرتضی انصاری، کتاب المکاسب، چاپ قدیم، ص 29، بحث نجوم)

آموزش علوم دینی:

امام رضا (علیه السلام) می فرمایند: خدا رحمت کند بنده ای که امر ما را زنده بدارد. راوی پرسید: چگونه امر شما را زنده کند؟ آن حضرت فرمود: علوم ما را فراگیرد و به مردم بیاموزد چرا که اگر مردم زیبایی های کلام ما را بدانند از ما پیروی می کنند.(معانی الاخبار، ص 180)

امام حسن عسکری(علیه السلام) به نقل از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و اله) می فرمایند: هر کس از پیروان ما به علوم ما دانا باشد و جاهلی را هدایت و ارشاد کند، و شریعت ما را به او بیاموزد در بهشت همراه ما خواهد بود.(الاحتجاج، ص 16)

آموزش عقاید:

رسول خدا(صلی الله علیه و اله) می فرماید: نخستین کلمه ای که به زبان کودکانتان می آورید کلمه لا اله الّا الله (: توحید) باشد.(کنز العمال، ج16، ص 441)

آموزش قرآن:

امام باقر(علیه السلام) می فرماید: امیرمومنان(علیه السلام) به فرزندانش فرمان می داد تا قرآن بخوانند.(مستطرفات السرائر، ص 645) رسول خدا(صلی الله علیه و اله) می فرمایند: حق دختر بر پدر است که سوره نور را به او بیاموزد.(الکافی، ج 6، ص 49)
علم سودمند عبارت است از: آیه محکمه: یعنی اعتقادات و مسائل اعتقادی و معرفتی. فریضه عادله: یعنی فراگیری علم اخلاق (اخلاق فردی و اجتماعی). سنه قائمه: یعنی علم به احکام شریعت و مسائل حلال و حرام»

آموزش حدیث:

امام باقر(علیه السلام) می فرماید: در یادگیری(علوم دینی) بر یکدیگر پیشی گیرید به خدا سوگند هر آینه یک حدیث که در حلال و حرام از شخص راستگویی فرا گیرید از دینا و طلا و نقره آن بهتر است و این همان سخن خداست که فرمود: آنچه را رسول خدا به شما دستور داد به جا آورید و از آن چه شما را بازداشت دست بردارید.( مستطرفات السرائر، ص 645)

آموزش فقه و واجبات:

رسول خدا(صلی الله علیه و اله) درباره احکام ارث می فرماید: مسائل ارث را فرا بگیرید و آن را به مردم بیاموزید چرا که من از دنیا خواهم رفت... و فتنه ها تا جایی آشکار می شود که دو نفری که در موضوع ارث اختلاف دارند کسی را نمی یابند که میانشان فصل خصومت کند.(عوالی اللئالی، ج3، ص 491)

آموزش حرفه و صنعت:

امیر مومنان(علیه السلام) می فرمایند: اشتغال به حرفه ای همراه با عفت نفس از ثروت همراه با ناپاکی بهتر است.(نهج البلاغه، نامه 31)

آموزش شعر دینی:

اسلام به آموزش هنر متعهد و بهره مندی از زیبایی هنر در مسیر توحید و معارف دین توصیه کرده و امامان اهل بیت(علیهم السلام) به آموزش اشعاری با مضامین دینی و اعتقادی سفارش کرده اند.

علمی که جز گمراهی و ضلالت نتیجه ای ندارد

در نگاه كلى قرآن، هر علمى كه انسان را به دنیاپرستى سوق دهد و به چنگال مادیات بسپرد و فهم و شعور او را به طرف خواب و عیش و نوش بكشاند هدف نهایى او را تنها وصول به مادیات قرار دهد، چیزى جز ضلالت و گمراهى نیست.
امام حسن عسکری (علیه السلام) به نقل از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) می فرمایند: هر کس از پیروان ما به علوم ما دانا باشد و جاهلی را هدایت و ارشاد کند، و شریعت ما را به او بیاموزد در بهشت همراه ما خواهد بود

در قرآن كریم آمده است: «ذلك مبلغهم من العلم ان ربك هو اعلم بمن ضل عن سبیله؛ این آخرین حد آگاهى آنها است و خداوند به حال آن كه از راه حق گمراه شده آگاه است».(نجم، آیه 30) پس علوم غیر دینى نیز مى‏تواند نقش‏آفرین بوده و موجبات سعادت آدمى را فراهم كند. این در صورتى است كه هدف تلقى نشود، بلكه وسیله پیشرفت و رسیدن به كمال باشد. از طرف دیگر علوم دینى نیز اگر طالب آن قصد رسیدن به دنیا را داشته باشد، موجب بدبختى انسان مى‏شود.

 
نتیجه گیری:

هر علمی كه برای اداره جامعه مفید باشد علم نافع است و بر حسب غایت آن علم، میزان اهمیت آن تعیین می گردد.

از نظر اسلام تحصیل بعضی علوم واجب عینی است و بر هر كسی واجب است مثل علم عقاید و اخلاق و احكام اسلامی و تحصیل بعضی علوم واجب كفایی است كه عده ای باید دنبال آن بروند مثل علوم حوزوی و علوم دانشگاهی كه برای حفظ نظام و پیشرفت جامعه لازم است بنابراین علوم مختلف دانشگاهی مثل گیاه پزشكی، زیست شناسی نیز برای عده ای كه از عهده آن بر می آیند واجب و لازم است و به عنوان یك وظیفه شرعی می باشد علاوه بر آنكه انسان با نیت خدایی همه امور را می تواند به عبادت تبدیل كند حتی راه رفتن و آب خوردن را.

از نظر اسلام اهمیت و عظمت مقام علم؛ در حدی است که خداوند در قرآن به پیامبرش دستور می دهد: «قل هل یستوی الذین یعلمون و الذین لایعلمون... ؛ [ای پیامبر!] بگو: آیا کسی که عالم است با کسی که نمی داند برابر است».(زمر، آیه 9)

پیامبر اسلام در مقام ارزشگذاری به علم می فرماید: «طلب علم فریضه علی کل مسلم الا ان الله یحب بغاه علم؛ دانش آموختن بر هر مسلمانی واجب است همانا خدا، طلب کنندگان دانش را دوست دارد».(اصول کافی، ج1، کتاب فضل العلم، ح 1، ص 35)