حق خدا بر بنده

حق خدا بر بنده

حقیقت صراط: امیرالمومنین علیه السلام در خطبه 214 نهج البلاغه سخنی در باب حق ایراد فرموده اند که با توجه به جملات ابتدایی آن سوالاتی ذهن آدمی را به خود مشغول می دارد، از آن جمله، آیا بنده نسبت به خدا حقی دارد؟ حق بنده بر خدا چه می تواند باشد؟
( ادامه مطلب )

حق یکطرفی نیست

حضرت امیر علیه السلام در توصیف حق می فرمایند: حق یکطرفی نیست هر کسی بر عهده دیگری حقی پیدا می کند، دیگری هم بر عهده او حقی پیدا می کند. (نهج البلاغه/ترجمه دشتی/خطبه 214) با توجه به این جملات و با در نظر گرفتن قرادادها و روابط اجتماعی به راحتی می توان به مقصود و مراد گوینده آن پی برد چرا که با به وجود آمدن نسبت ها و روابط حق و حقوق متقابل نیز شکل می گیرد. نمونه بارز آن می توان به حقوق والدین و فرزندان در مقابل یکدیگر اشاره داشت. از امام كاظم(علیه السلام) نقل شده كه فرمود: مردی از پیامبر خدا (صلوات الله علیه و آله) سوال كرد: حق پدر بر فرزند چیست؟ حضرت فرمود:

1- او را با نام صدا نكند.    2- در راه‌رفتن از او جلو نیفتد.   3- قبل از او ننشیند.    4- كاری انجام ندهد كه مردم پدرش را فحش دهند.(بحارالانوار/ج 74 /ص 45) و در روایتی دیگر آمده است: از جمله حقوق فرزند بر پدرش سه چیز است، او را نام نیک گذارد و نوشتن آموزد و چون بالغ شود برای او زن بگیرد. (روضة الواعظین /صفحه 369) و این مثالی کوچک از جامعه بزرگ انسانی است که هر یک در مقابل یکدیگر دارای حق و حقوی بوده که موظف به رعایت آن می باشند. و این حق تنها به رابطه انسان با انسان محدود نمی گردد بلکه این حق و حقوق رابطه میان انسان با حیوان را نیز شامل می گردد. اسماعیل بن أبى زیاد (سكونى) به اسناد خود روایت كرد، و گفت: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله گفت: اسب را بر صاحبش حقوقى است: چون فرود آید علف دادنش را آغاز كند، و چون به آب بگذرد، آن را بر او عرضه كند، و هیچ گاه به صورت او نزند، زیرا كه آن، در مقام حمد پروردگار خود تسبیح میكند. و جز براى انجام كارى در راه خداى عزّ و جلّ بر پشت آن نایستد، و چیزى افزون از طاقتش بر آن بار نكند، و آن را جز به اندازه توانش راه نبرد. (من لا یحضره الفقیه / ترجمه غفارى، على اكبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر / ج‏3 / 163) و این در حالی است که صاحب اسب حق بهره و استفاده از اسب را داشته و می تواند در انجام کارهایش از آن بهره برد. از این روست که حضرت می فرمایند حق یکطرفی نیست.

حکما معتقدند که هیچ موجودی بر خدا حقی پیدا نمی کند که دادن آن حق انجام وظیفه و اداء دین شمرده شود و خداوند از آن جهت عادل شمرده شود که به دقت تمام وظائف خود را در برابر دیگران انجام می دهد. عدل خداوند عین فضل و عین جود اوست، یعنی عدل خداوند عبارت است از اینکه خداوند فضلش را از هیچ موجودی در هر حدی که امکان تفضل برای آن موجود باشد دریغ نمی دارد و این است مراد حضرت علی علیه السلام در این جمله از خطبه 214 که فرمودند: هچ موجودی بر او حق پیدا نمی کند

حق خدا بر بنده

مسئله حق و حقوق در رابطه خدا به گونه ایی دیگر جلوه می کند و حق خداوند نسبت به بندگان مسئله ای است که امکان تردید در آن وجود ندارد. امّا حقّ خداوند، كه چون او را مى‏پرستى بسیار بزرگ است: هیچ شریكى براى او مگیرى، پس چون با اخلاص چنین كنى، او نیز كفایت امر دنیا و آخرت تو را تعهّد نماید، و آنچه را از آن دو دوست بدارى برایت حفظ فرماید. (تحف العقول/ترجمه جعفرى/237 ) بنده خدا هستی و بر توست که حق بندگی را به جای آوری از امام جعفر صادق علیه السلام روایت كرده‏اند، كه فرمود: «در تورات نوشته است كه، اى فرزندم آدم! خود را از براى بندگى كردن من فارغ ساز، تا من دل تو را پر كنم از بى‏نیازى و تو را به جستجوى خودت وا نگذارم. و بر من است كه رخنه حاجتمندى تو را ببندم، و دل تو را از ترس خویش پر گردانم، و اگر خود را از براى عبادتِ من فارغ نسازى، دلِ تو را پر كنم از شغل دنیا كه به آن بپردازى، بعد از آن، رخنه احتیاج تو را نمى‏بندم و تو را به طلب خودت وا مى‏گذارم».(تحفة الأولیاء (ترجمه أصول كافى) ج‏3 / 229 )  مرحوم آیت الله بهاء الدینی می‌فرمود: «باید بنده خدا باشی، بنده هوا و هوس نباشی. حضرت به مالک می‌فرماید فَاَملِک هَواکَ تو مالک هوا باش، نه هوا مالک تو. ما هوا مالکمان هست؛ هر کجا که هوا باشد، ما را می‌کشاند؛ در حالی که باید هوا در اختیار شما باشد.

حق بنده بر خدا؟!

در نهایت به این مطلب می رسیم که آیا در مورد خدا نیز حق یکطرفی نیست؟ حضرت علی علیه السلام در ادامه این مسئله را روشن ساخته و می فرمایند: تنها ذات احدیت است که بر موجودات حق پیدا می کند و موجودات در برابر او وظیفه و مسئولیت پیدا می کنند اما هیچ موجودی بر او حق پیدا نمی کند.( نهج البلاغه/ ترجمه دشتی/خطبه 214)

حکما معتقدند که هیچ موجودی بر خدا حقی پیدا نمی کند که دادن آن حق انجام وظیفه و اداء دین شمرده شود و خداوند از آن جهت عادل شمرده شود که به دقت تمام وظائف خود را در برابر دیگران انجام می دهد. عدل خداوند عین فضل و عین جود اوست، یعنی عدل خداوند عبارت است از اینکه خداوند فضلش را از هیچ موجودی در هر حدی که امکان تفضل برای آن موجود باشد دریغ نمی دارد و این است مراد حضرت علی علیه السلام در این جمله از خطبه 214 که فرمودند: هچ موجودی بر او حق پیدا نمی کند.

اى خلق جهان را دل دانا از تو

دارد همه‏كس دیده‏ى بینا از تو

پستى زمین بحكم و تقدیر تو شد

باشد شرف گنبد مینا از تو