بوسیدنی که ما را به بهشت می‌‌برد
بوسیدنی که ما را به بهشت می‌‌برد
حقیقت صراط: در میان اقوام و ملل جهان از دیرباز، رفتارهایی برای نشان دادن احترام به دیگران، بزرگداشت افراد، ابراز محبت و دوستی ... وجود داشته است؛ این رفتارها در برابر رهبران دینی و بزرگترها، حاکمان و امیران، دانشمندان و دوستان وخویشاوندان و کودکان... بروز پیدا می‌کند، از جمله این رفتار بوسیدن سر و پیشانی، گونه و دست و پا می‌باشد.
( ادامه مطلب )
در آثار و منابع اسلامی و در بین علما و مسلمین -از همه فرقه‌ها و مذاهب- نیز چنین رفتارهایی را می‌توان مشاهده کرد که یکی از آنها دست بوسی است.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت، رفتارهای مورد اشاره به خودی خود و به ذات خویش، دارای حسن و قبح نیستند، و به بیان دیگر حسن و قبح ذاتی ندارند، و نیکویی و زشتی آن، وابسته به نیت ها و انگیزه‌های افراد، شرایط اجتماعی، فرد انجام دهنده و ... برمی‌گردد؛ به عنوان مثال، دست بوسی کودکی نوزاد نمی‌تواند معنا و مفهوم زشت و ناپسندی در هیچ فرهنگ و مذهبی داشته باشد، و معنای آن جز ابراز محبت و عاطفه نسبت به کودک نخواهد بود.
بنابراین، در بررسی رفتار «دست بوسی» و پسند و ناپسندی آن، باید به جوانب دیگر آن پرداخت، و به انگیزه‌ها، نتایج و آثار آن توجه کرد، بر این پایه، حکم واحد و یکسانی برای «دست بوسی» نمی‌توان صادر کرد، که همه موارد و افراد را در همه شرایط و زمان‌ها و مکان‌ها در برگیرد و آن را در همه موارد ناپسند و مذموم یا مورد پسند و نیکو شمرد.
نباید از یاد برد که اقوام و مللی که به اسلام گرویدند، دارای رفتارهای مختلف به جهت احترام و تکریم بزرگان و دیگران بودند، و اسلام در برابر این رفتارها سه گونه برخورد داشته:
پاره‌ای از آنها را تایید و برخی را رد نموده است و پیرامون برخی از رفتارها نیز سکوت اختیار کرده یعنی ما رد و یا اثباتی در سیره و سنت پیغمبر (صلی الله و علیه وآله) و بزرگان اسلام در برابر آن نمی‌شناسیم.
در اسلام، رفتاری مانند «سجده» در برابر دیگران به شدت رد و نفی شده است، ولی پیرامون «دست‌بوسی»، آثار مختلفی در دست است که برخی آن را تایید و برخی رد می‌کنند، بنابراین می‌توان گفت که نظر اسلام و دین پیرامون آن، نه رد مطلق و نه تأیید مطلق می‌باشد، بلکه با توجه به موارد آن که به سبب انگیزه‌ها و شرایط تغییر می‌کند، حکم آن نیز مختلف می‌شود، بی شک می‌توان گفت که «دست‌بوسی» که موجب خواری و ذلت «دست‌بوسنده» و کبر و غرور کسی شود که دست او بوسیده می‌شود، ناپسند و مذموم است.
اینک با نقل نمونه‌هایی از سنت و سخنان بزرگان اسلام، زوایای بیشتری از بحث برای خوانندگان روشن می‌شود.
در تحف العقول حدیثی از امام رضا (علیه السلام) است که می فرماید: مرد دست مرد دیگری را نبایستی ببوسد، چرا که بوسیدن دستش همانند نماز گزاردن بر اوست."[حرانی، حسن بن شعبه، تحف‌العقول، ص 450]
اصل کلمه صلاة به معنای دعا و استغفار است [ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج، ص 464] و در قرآن کریم هم به دو معنای "دعا" و نماز" استعمال شده است. خداوند می فرماید: "وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُم". [توبه، 103] در آیه دیگر می فرماید: " إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُۆْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتا"، [نساء، 103] که در آیه اول به معنای دعا و در آیه دوم به معنای نماز واجب آمده است. [طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج 1، ص 266]
درست است که "صلاة" در این حدیث به معنای نماز است، ولی توجه داریم که روایت بدون سند و مرسل است.
اما در کتاب کافی احادیثی است که دلالت بر جواز بوسیدن دست می کند. از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که فرمودند: لا یُقبّل رأسُ أحد و لا یداه. إلا رسول الله أو من اُرید به رسول الله (سر و دست کسی را نباید بوسید به جز رسول خدا, یا کسی که با بوسیدن سر و دست او رسول خدا ـ صلّی علیه و آله ـ قصد شود. (کلینی, محمد بن یعقوب، اصول کافی, ج 2, ص 185))
بی تردید, فرزندان رسول خدا و همچنین علما و پیشوایان دینی، با توجّه به این که آنان وارثان پیامبران هستند ـ بر حسب روایات معتبر ـ می توانند، مصداق کسانی که با بوسیدن سر و دست او، رسول خدا ـ صلّی علیه و آله ـ قصد شود، باشند. بوسیدن دست عالمان دینی, به خصوص سادات آنان همان تعظیم شعائر اسلامی و اظهار محبّت شخصی به دین اسلام و به مظاهر این دین الهی است. البته اگر کسی به خاطر مطامع دنیوی کار خود را ضایع نکند. از روایات استفاده می شود که در زمان رسول خدا و ائمه هم این کار انجام می شده است.
در استفتاءات شرعی مراجع نیز در جواب پرسش هایی از این قبیل. پاسخ هائی نظیر این که: بوسیدن دست دیگری فی نفسه مکروه است, مگر آن که بوسیدن دست به خاطر رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ باشد مثل بوسیدن دست عالم دینی یا دست سادات که در این صورت مطلوبیت دارد, و یا این که: بوسیدن دست از مصادیق احترام است و نسبت به کسانی که احترامشان مستحب است, احترام با دست بوسیدن حاصل می شود.
یا شخصی می گوید بر امام صادق(علیه السلام) وارد شده و دست ایشان را بوسیدم، سپس فرمود جایز نیست دست کسی بوسیده شود، مگر دست انبیای الهی یا اوصیای آنان."[همان]
همان طور که از این روایات استفاده می شود بوسیدن دست پیامبر (صلی الله و علیه وآله) و امامان معصوم (علیهم السلام) اشکالی ندارد، بلکه مطلوب است. [آیت الله تبریزی در جواب استفتایی قائل به جواز بوسیدن دست عالم و سید هاشمی هستند. نک: تبریزی، میرزا جواد، صراط النجاة، ج 5، ص 266] در روایت اولی امام صادق (علیه السلام) می فرماید: "... یا کسی که از او قصد رسول خدا شود." به طور قطع امامان معصوم (علیهم السلام) جزو این گروه هستند که با دیدن آنان، یاد و خاطره رسول الله (صلی الله و علیه وآله) زنده می شود و شأن و جایگاه آن حضرت را دارند. اما روایت می تواند مراجع و علمای دین که دارای صفات اخلاقی و کمالات نفسانی اند و در راستای دین پیامبر و اشاعه فرهنگ اسلام و اهل بیت تلاش می کنند و احترام به آنان در راستای احترام به پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) است، را شامل شود؛ زیرا در زمان غیبت، کسانی که از دین خداوند نگهبانی کرده و برخی از شۆون پیامبر اسلام و امامان معصوم (علیهم السلام) را دارا هستند و از هر صنفی به خواسته ها و آرمان های حضرت رسول (صلی الله و علیه وآله) نزدیک ترند، مراجع و عالمان دینی هستند. [علامه مجلسی در استظهاری که از این گونه روایات دارد، بوسیدن دست عالمان دینی و سادات را مشمول این روایات می داند. نک: مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج 73، ص 38]
پس اگر چه عالمان دینی چنین توقعی ندارند و احیاناً از این که دستشان بوسیده شود رنجیده می شوند، ولی از باب احترام به حضرت رسول (صلی الله و علیه وآله) و تعظیم شعائر چنین عملی بلا اشکال است.
بوسیدن دست و پای پدر و مادر کبر و غرور را پایین می‌آورد
آیت‌الله مکارم شیرازی نقل می‌کنند که هر وقت به شیراز می‌رفتم دست و پای پدر و مادرم را می‌بوسیدم و در ادامه گفتند هیهات اگر انسان فکر کند که تنهایی به جایی می‌رسد.
مرحوم ملامحسن فیض کاشانی نقل می‌کنند که اگر سجده به غیر از خدا واجب می‌شد، یقینا بر پدر و مادرم سجده می‌کردم؛ بنابراین اگر آن طوری که نباید با پدر و مادر برخورد کرد برخورد شود، فرزندانش بدتر از آن را با او برخورد می‌کنند و بهتر این است که قبل از اینکه پدر و مادر چیزی را از ما طلب کنند، آن کار را برایشان انجام بدهیم.
کسانی که پدر و مادرشان را از دست داده از دار دنیا رفته‌اند و از طرفی عاق آنها نیز شده‌اند، می‌توانند برای انجام هر عمل مستحبی که قصد انجام آن را دارند، پدر و مادرشان را نیز در ثواب آن اعمال شریک کنند البته غیر از اعمال واجب و خوب است که هر جمعه قبل از طلوع آفتاب بر سر مزارشان بروند تا مشکلشان برطرف بشود و روزانه حداقل 110 مرتبه برای آنها استغفار کند، بنابراین هیچ موقع نباید پدر و مادر فراموش شوند و همان طور که پروردگار رب عظیم برای انسان‌ها حیّ ابدی است، ربّ صغیر نیز باید برای انسان‌ها حیّ ابدی باشند.
با توجه به این نکات و اهمیت پدر و مادر بوسیدن دست والدین به نشانه احترام, گرچه روایت صریحی ندارد, اما از باب این که وجوب و یا استحباب، احترامشان ثابت است. و این کار از جمله نشانه های احترام به شمار می رود. بوسیدن دستشان نیز بالتبع مطلوب است.
اجر بوسیدن دست و پایپدر و مادر
مردی به حضور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و پرسید: «ای رسول خدا! من سوگند خورده ام که آستانه ی در بهشت را ببوسم، اکنون چه کنم؟» پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: پای مادر و پیشانی پدرت را ببوس، (یعنی اگر چنین کنی، به آرزوی خود در مورد بوسیدن آستانه یدر بهشت می رسی.)
او پرسید: اگر پدر و مادرم مرده باشند، چه کنم؟
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: قبر آن ها را ببوس.
هنگامی که حضرت ابراهیم (علیه السلام) برای دیدار پسرش اسماعیل، از شام به مکه آمد، فرزندش در خانه نبود و حضرت ابراهیم (علیه السلام) به سوی شام برگشت. وقتی اسماعیل به خانه بازگشت، همسرش آمدن حضرت ابراهیم (علیه السلام) را به اسماعیل خبر داد. اسماعیل به جست و جوی رد پای پدر پرداخت و جای پای پدرش را پیدا کرد و به عنوان احترام به پدر، جای پای ایشان را بوسید. (الاعلام قطب الدین حنفی ص 24)
بیان یک خاطره
علّامه حسن‌زاده آملی نقل کرده است: بنده حریم اساتید را بسیاربسیار حفظ می‌کردم. سعی می‌کردم در حضور استاد به دیوار تکیه ندهم، چهار زانو بنشینم، حرفی را زیاد تکرار نکنم، چون و چرا نمی‌کردم که مبادا سبب رنجش استاد شود. یک روز محضر آقای مهدی الهی قمشه‌ای نشسته بودم.
خم شدم و کف پای ایشان را بوسیدم. ایشان برگشتند و به من فرمودند: چرا این کار را کردی؟! گفتم: من لیاقت ندارم که دست شما را ببوسم. برای بنده این کار مایة مباهات است، خب چرا این کار را نکنم؟(منظومة معرفت، ص 40)
