آثار امید قرآنی در محور اعتقادات آدمی

آثار امید قرآنی در محور اعتقادات آدمی

حقیقت صراط:  هر انسانی که بر این جهان پهناور چشم می‌گشاید، تحت هر شرایط فردی و اجتماعی که قرار گیرد، به حکم فطرت و به مقتضای عقل، کمال خود را خواهان است و همواره می‌کوشد تا نقص را از خود دور ساخته و در هر موردی به کمال آن برسد که این، هر چند شرط لازمی برای تلاش و حرکت است ولی به تنهایی کافی نیست، بلکه نیازمند امر دیگری است و آن چیزی جز امید رسیدن به کمال نیست.( ادامه مطلب )


به طور کلی امید، سرمایه اصلی حیات آدمی است. آن کس که آرامش و امید به آینده دارد، احساس می‌کند همه چیز دارد و آن که از آرامش روان و امید به آینده بهره‌ای ندارد با ناامنی روانی، دغدغه خاطر و وسوسه‌های فزون ‌خواهانه در اوج قدرت مادی نیز، هیچ ندارد!

در هزاره تکنولوژی و هیاهوی صنعت، یکی از مشخصه‌های بارز در رفتار عموم مردم مخصوصاً جوانان، ضعف امید و امیدواری به حیات و فردای روشن است.

از دیگر سو محصول آفرینش بشر، رهبری او به سوی کمال است.

از نظر جهان‌بینی توحیدی، امید تحفه‌ای الهی و قدرتی تکامل‌بخش است و سیمای پسندیده آن در قرآن، در ارتباط با الله است.

از آنجا که تکامل انسان در قرآن، به سوی خلیفة الله و مظهر تجلی اسماء الهی است، از این رو امید نیز، در راستای تجلی صفات الهی نهادینه شده در وجود بشر می‌باشد و می‌تواند به عنوان موتور و نیروی محرکه حرکت تکاملی ، نقش بسزایی را ایفا کند.

در این مجال به بررسی نگرش قرآن به این موضوع پرداخته می‌شود.

امید در قرآن

مسأله امید و امیدواری در قرآن کریم، به دفعات متعدد و به شیوه‌های مختلف بیان گردیده و قرآن بارها انسان را به امید و امیدواری ترغیب و تشویق نموده است به گونه‌ای که با توجه به آیات امیدآفرین قرآن، این کتاب مقدس را، با توجه به نام‌های مبارکی که بر آن نهاده‌اند، کتاب امید نیز می‌توان نام برد.

تفکر در قصص قرآن ما را به این حقیقت رهنمون می‌سازد که یکی از اهداف بیان این داستان‌ها، ایجاد روحیه امید در دل اهل ایمان بوده و خداوند سبحان، از طریق بیان زندگی انسان‌های کامل، به پرورش روحیه امید و تقویت آن در سایر افراد بشر می‌پردازد.
قرآن کریم برای آنکه تیرگی یأس و ناامیدی را از دل مۆمنان بزداید در آیه 87 سوره یوسف از زبان پیامبر بزرگی چون یعقوب (علیه السلام) می‌فرماید: « ... لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكافِرُون‏؛ از رحمت خدا نومید مباشید، زیرا جز گروه كافران كسى از رحمت خدا نومید نمى‏شود»

به عنوان نمونه حضرت یوسف (علیه السلام) پس از سال‌ها رنج و صبر در راه خداوند، سرانجام به آغوش پدر باز می‌گردد و یا آتشی که نمرودیان بر ابراهیم(علیه السلام) برافروخته بودند، با صبر و شکیبایی ابراهیم(علیه السلام) و با توکل و توجه به خداوند، به گلستانی از لطف و رحمت حق تبدیل می‌شود.

بشارت به بهشت امیدی است که قرآن کریم برای زندگی جاودان آخرت مطرح می‌سازد و با بیان جزئیات آن، شوق مۆمنان را برای رسیدن به آن بیشتر می‌کند.

اگر از دوزخ نیز سخن به میان آمده، برای آن است که انسان‌ها برای رسیدن به بهشت تلاش کنند و زاد و توشه لازم را برای سفر آخرت فراهم آورند.

قرآن کریم برای آنکه تیرگی یأس و ناامیدی را از دل مۆمنان بزداید در آیه 87 سوره یوسف از زبان پیامبر بزرگی چون یعقوب (علیه السلام) می‌فرماید: « ... لا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكافِرُون‏؛ از رحمت خدا نومید مباشید، زیرا جز گروه كافران كسى از رحمت خدا نومید نمى‏شود.»

آثار امید قرآنی در محور اعتقادات آدمی

از منظر قرآن کریم، معرفت حق، اعتقاد به نبوت و اصل معاد و نیز معرفت امام و اعتقاد به اصل امامت، خود می‌تواند به ایجاد امید و تحکیم آن در آدمی کمک نماید و خانه امیدی را پایه‌ریزی کند که تحت هیچ شرایطی، طوفان‌ها و بادهای حوادث ناگوار زندگی، نتواند آن را از پای در آورند.

اعتقاد به توحید و یگانه بودن خداوند به عنوان کامل‌ترین موجود در دایره هستی که کمالات را به صورت بی‌نهایت، واجد است، موجب می‌شود به جای آنکه انسان پیوسته به عوامل متعدد مۆثر در زندگی بیاندیشد و از آن‌ها بیم به دل راه دهد و یا به آن‌ها امید ببندد، به مرجعی واحد چشم دوزد.

کم‌ترین تأثیر چنین نگرشی، انسجام و تعادل بین شناخت‌ها، عواطف و اعمال در بسیاری از بخش‌های زندگی است.

از سویی دیگر اعتقاد به توحید افعالی ـ اصل قضا و قدر و تصادفی نبودن رویدادها ـ نیز یکی از عوامل مۆثر جهت افزایش امید در نهاد آدمی در پرتو اعتقاد به وجود خالق یکتاست، چرا که از منظر قرآن امور جهان تصادفی نیست، بلکه تحت نظارت خداوند انجام می‌گیرد: «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلاَّ هُوَ وَ یَعْلَمُ ما فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلاَّ یَعْلَمُها وَ لا حَبَّةٍ فی‏ ظُلُماتِ الْأَرْضِ وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاَّ فی‏ كِتابٍ مُبینٍ؛

و كلیدهاى غیب، تنها نزد اوست. جز او [كسى‏] آن را نمى‏داند، و آنچه در خشكى و دریاست مى‏داند، و هیچ برگى فرو نمى‏افتد مگر [اینكه‏] آن را مى‏داند، و هیچ دانه‏اى در تاریكی هاى زمین، و هیچ تر و خشكى نیست مگر اینكه در كتابى روشن [ثبت‏] است»

و خداوند بر اساس حکمت و مصلحت، کارها را سامان داده و خیر و خوبی انسان‌ها را می‌خواهد و مشکلات نیز جهت امتحان و رشد آدمی است: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجاهِدینَ مِنْكُمْ وَ الصَّابِرینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَكُمْ؛ و البتّه شما را مى‏آزماییم تا مجاهدان و شكیبایانِ شما را باز شناسانیم، و گزارش هاى [مربوط به‏] شما را رسیدگى كنیم‏».

انبیاء و ادیان الهی نیز می‌توانند نویدبخش امید به آینده در سایه ایمان، پرهیزکاری، تزکیه روح و جسم و عمل صالح باشند و تنها ایشان‌اند که می‌توانند به مۆمنان نوید آینده‌ای روشن در پرتو ایمان به خداوند بدهند.
اعتقاد به توحید افعالی ـ اصل قضا و قدر و تصادفی نبودن رویدادها ـ نیز یکی از عوامل مۆثر جهت افزایش امید در نهاد آدمی در پرتو اعتقاد به وجود خالق یکتاست، چرا که از منظر قرآن امور جهان تصادفی نیست، بلکه تحت نظارت خداوند انجام می‌گیرد

یکی از اموری که جهت تکامل آدمی و ایجاد امید در زندگانی فردی و اجتماعی، بر اساس آموزه‌های دینی و علمی، می‌بایست مورد توجه قرار گیرد، الگوگیری و توجه به زندگی و راه و روش رفتاری بزرگان دین، انبیاء و اولیای الهی، ائمه معصومین (علیهم السلام) و شخصیت‌های کاملی است که منبع امید، انرژی و حیات بوده‌اند؛ زیرا انبیاء و اولیای الهی به دلیل آگاهی و ارتباط با منبع عظیم معنویت، نقش بهترین الگو (احزاب/21) را برای انسان ایفا می‌کنند، به همین دلیل می‌توانند از طریق گفتار و نیز اعمال و رفتارهای خویش، اعتماد مردم را فراهم و امید را در زندگی آنان، الگوسازی نمایند.

بنابراین اعتقاد به نبوت و امامت، سهمی اساسی در ایجاد امید در روح آدمی دارد، ضمن اینکه انتظار فرج، خود تجلی اعلای امید در نهاد آدمی است.

اعتقاد به معاد نیز ریشه یأس‌ها و ناامیدی‌ها را که آفت جان انسان‌هاست می‌سوزاند و انسان را امیدوار می‌سازد که هیچ یک از اعمال نیک او از صفحه هستی پاک نمی‌شود و مصائب و ناکامی‌هایش در این دنیا، هیچ کدام بی‌پاسخ نخواهند ماند.

خداوند در قرآن، یاد مرگ را یکی از ویژگی‌های مۆمنان معرفی می‌کند چرا که اینان، از مرگ نه تنها نمی‌ترسند، بلکه به واسطه وجود روح امید در درونشان، آن را بهترین وسیله برای حصول آرزوهای خود می‌دانند و پیوسته آن را از خداوند، تقاضا می‌کنند. (بقره/94 تا 96)