تفاوت های حكومت امام زمان با حكومت ولایت فقیه
يكشنبه, ۲ آذر ۱۳۹۳، ۰۲:۵۹ ب.ظ
تفاوت های حكومت امام زمان با حكومت ولایت فقیه
حقیقت صراط: تفاوت حکومت علی(علیه السلام) و حکومت های دیگر این است که حکومت
برای حضرت، هدف نیست، بلکه وسیله ای برای رسیدن به آرمان های معنوی است.
امام برای حکومت شأن واقعی قائل نیست، اما بنا به حق شرعی خویش و اشتیاق و
نیاز فوق العاده مردم به حکومت ایشان، این امر را به عنوان وظیفه الهی می پذیرد و با پایداری از آن دفاع می کند:
اگر وضع موجود و حجت اینکه یارانی هستند، وجود نداشت ... مهار خلافت را بر پشت آن افکنده و رهایش می ساختم، و پایانش را چون آغازش می انگاشتم».
شایان ذکر است در نهج البلاغه از حاکم جامعه اسلامی، به عنوان مَلک یا سلطان ـ که به معنای تملک یا سلطه گری است ـ یاد نشده است، بلکه با کلماتی مانند «امام» (پیشوا و رهبر) و «والی» روبه رو هستیم. رهبر و امام کسی است که جمعیت و امتی را به دنبال خود می کشاند و خود پیش قراول و طلایه دار حرکت است. والی و ولایت، به معنای پیوستگی است. والی امت و رعیت، کسی است که امور مردم را به عهده دارد و با آنها پیوسته است.
وقتی در نهج البلاغه در مفهوم حکومت تأمل می شود، می بینیم آن که در رأس حکومت است، ولی امر و متصدی کارهای مردم است و مکلف به تکلیف الهی مهمی می باشد. او انسانی است که بیشترین بار و سنگین ترین مسئولیت بر دوش اوست. در سوی دیگر، مردم قرار دارند که باید با همه ارزش های مادی و معنوی و آرمان هایشان مورد احترام قرار گیرند و دین و دنیای آنها با هم و در تعامل، ملاحظه شود. در حکومت علوی، مفهوم سلطه گری و زورمداری و افزون طلبی وجود ندارد و مقصد اصلی امام(علیه السلام) آخرت است که از گذرگاه دنیا می گذرد و وظیفه اصلی حکومت تمهید بستر زمینی این حرکت برای آدمیان است. آخرت خواهی و توشه برگیری دنیوی برای سرای باقی از دید امام چنین بیان شده است:
دنیا آخرین نقطه پایانی دید کوردل است، کوردل چیزی از ماورای دنیا نمی بیند، ولی دید انسان بینا، دنیا را می نوردد و می داند منزلگه نهایی در پس آن است. انسان بینا از دنیا به حرکت می افتد و مقصد را پیش می گیرد، و انسان کوردل به سوی دنیا [به عنوان مقصد نهایی] حرکت می نماید! انسان بینا از دنیا توشه می گیرد و شخص کوردل توشه را برای به دست آوردن دنیا تحصیل می نماید».
قطعا تفاوت هایی میان این دو نوع حكومت و حتی میان حكومت امام زمان با حكومت پیامبر و امام علی علیه السلام وجود دارد كه این تفاوت ها اهمیتی ندارند و به دلیل اقتضائات هر كدام از حكومت ها می باشد كما اینكه نباید انتظار داشته باشیم همان گونه كه حكومت پیامبر و امام علی در محدوده جغرافیایی خاصی از سرزمین اسلامی برقرار بود، حكومت امام زمان عج هم در همان محدوده برقرار باشد
امام علی(علیه السلام) در حکومت خویش عُلُو مادی و معنوی مردم را بیش از هر چیز واجد اهمیت می دانست و به استانداران خویش، از جمله مالک اشتر این امر را توصیه می نمود.
در این فرمان که قابل تعمیم بر جوامع و حکومات بشری است، زمامداری که مدیریت جامعه را بر عهده می گیرد، اداره همه ابعاد جامعه را، از تنظیم حیات طبیعی افراد و گروه ها گرفته تا امکان پذیر ساختن ورود به حیات معقول و رهسپار نمودن اشخاص به عظمت و کمال ربوبی، متعهد می شود. امیرالمومنین(علیه السلام) مالک اشتر را که اجرا کننده فرمان و مورد تعلیم و تربیت آن بزرگوار قرار گرفته است، در بیش از شانزده مورد مخاطب قرار داده و او را برای مدیریت جامعه آماده می سازد. در این فرمان حقایقی را امام(علیه السلام) جهت مالک بیان می فرماید و از وی می خواهد افراد جامعه تحت زعامت خود را با آن حقایق تربیت نماید.
بدین ترتیب اصلاح، رشد و بالنده کردن مردم، در جنبه مادی و معنوی، روحی و جسمی از وظایف و آرمان های حکومت است و امر الهی به پیامبر برای تزکیه مردم، دائر بر همین مطلب است. امام(علیه السلام) در خطبه 34 می فرماید:
ای مردم! برای من و شما حقوق متقابلی است. حق شما بر من، خیرخواهی و پرداخت حقوق شما از غنائم و آموزش دادن است، تا نادان نمانید و تأدیب و پرورشتان، تا آگاه شوید».
ضرورت بینش دهی به امت، توسط پیشوا، در نامه 45 امام(علیه السلام) به عثمان بن حنیف ـ فرماندار بصره ـ اشاره و تأکید شده است.
واقعیت آن است که اکثر مردم زمان علی(علیه السلام)، فاقد فهم و انگیزه کسب سعادت و فرزانگی بودند، تا امام(علیه السلام) به آنان تعلیم دهد و به دلیل جهالتشان، به دنبال هوی و هوس بودند. به همین خاطر امام(علیه السلام) از آنان این گونه شکایت می کند:
پروردگارا! من آنان را خسته کردم. آنان نیز مرا خسته کردند! از من به ستوه اند و من از آنان دل شکسته. پس ای خدا! به جای آنان بهترشان را به من عنایت فرما، و بدتر از من را نصیبشان فرما!».
اگر وضع موجود و حجت اینکه یارانی هستند، وجود نداشت ... مهار خلافت را بر پشت آن افکنده و رهایش می ساختم، و پایانش را چون آغازش می انگاشتم».
شایان ذکر است در نهج البلاغه از حاکم جامعه اسلامی، به عنوان مَلک یا سلطان ـ که به معنای تملک یا سلطه گری است ـ یاد نشده است، بلکه با کلماتی مانند «امام» (پیشوا و رهبر) و «والی» روبه رو هستیم. رهبر و امام کسی است که جمعیت و امتی را به دنبال خود می کشاند و خود پیش قراول و طلایه دار حرکت است. والی و ولایت، به معنای پیوستگی است. والی امت و رعیت، کسی است که امور مردم را به عهده دارد و با آنها پیوسته است.
وقتی در نهج البلاغه در مفهوم حکومت تأمل می شود، می بینیم آن که در رأس حکومت است، ولی امر و متصدی کارهای مردم است و مکلف به تکلیف الهی مهمی می باشد. او انسانی است که بیشترین بار و سنگین ترین مسئولیت بر دوش اوست. در سوی دیگر، مردم قرار دارند که باید با همه ارزش های مادی و معنوی و آرمان هایشان مورد احترام قرار گیرند و دین و دنیای آنها با هم و در تعامل، ملاحظه شود. در حکومت علوی، مفهوم سلطه گری و زورمداری و افزون طلبی وجود ندارد و مقصد اصلی امام(علیه السلام) آخرت است که از گذرگاه دنیا می گذرد و وظیفه اصلی حکومت تمهید بستر زمینی این حرکت برای آدمیان است. آخرت خواهی و توشه برگیری دنیوی برای سرای باقی از دید امام چنین بیان شده است:
دنیا آخرین نقطه پایانی دید کوردل است، کوردل چیزی از ماورای دنیا نمی بیند، ولی دید انسان بینا، دنیا را می نوردد و می داند منزلگه نهایی در پس آن است. انسان بینا از دنیا به حرکت می افتد و مقصد را پیش می گیرد، و انسان کوردل به سوی دنیا [به عنوان مقصد نهایی] حرکت می نماید! انسان بینا از دنیا توشه می گیرد و شخص کوردل توشه را برای به دست آوردن دنیا تحصیل می نماید».
قطعا تفاوت هایی میان این دو نوع حكومت و حتی میان حكومت امام زمان با حكومت پیامبر و امام علی علیه السلام وجود دارد كه این تفاوت ها اهمیتی ندارند و به دلیل اقتضائات هر كدام از حكومت ها می باشد كما اینكه نباید انتظار داشته باشیم همان گونه كه حكومت پیامبر و امام علی در محدوده جغرافیایی خاصی از سرزمین اسلامی برقرار بود، حكومت امام زمان عج هم در همان محدوده برقرار باشد
امام علی(علیه السلام) در حکومت خویش عُلُو مادی و معنوی مردم را بیش از هر چیز واجد اهمیت می دانست و به استانداران خویش، از جمله مالک اشتر این امر را توصیه می نمود.
در این فرمان که قابل تعمیم بر جوامع و حکومات بشری است، زمامداری که مدیریت جامعه را بر عهده می گیرد، اداره همه ابعاد جامعه را، از تنظیم حیات طبیعی افراد و گروه ها گرفته تا امکان پذیر ساختن ورود به حیات معقول و رهسپار نمودن اشخاص به عظمت و کمال ربوبی، متعهد می شود. امیرالمومنین(علیه السلام) مالک اشتر را که اجرا کننده فرمان و مورد تعلیم و تربیت آن بزرگوار قرار گرفته است، در بیش از شانزده مورد مخاطب قرار داده و او را برای مدیریت جامعه آماده می سازد. در این فرمان حقایقی را امام(علیه السلام) جهت مالک بیان می فرماید و از وی می خواهد افراد جامعه تحت زعامت خود را با آن حقایق تربیت نماید.
بدین ترتیب اصلاح، رشد و بالنده کردن مردم، در جنبه مادی و معنوی، روحی و جسمی از وظایف و آرمان های حکومت است و امر الهی به پیامبر برای تزکیه مردم، دائر بر همین مطلب است. امام(علیه السلام) در خطبه 34 می فرماید:
ای مردم! برای من و شما حقوق متقابلی است. حق شما بر من، خیرخواهی و پرداخت حقوق شما از غنائم و آموزش دادن است، تا نادان نمانید و تأدیب و پرورشتان، تا آگاه شوید».
ضرورت بینش دهی به امت، توسط پیشوا، در نامه 45 امام(علیه السلام) به عثمان بن حنیف ـ فرماندار بصره ـ اشاره و تأکید شده است.
واقعیت آن است که اکثر مردم زمان علی(علیه السلام)، فاقد فهم و انگیزه کسب سعادت و فرزانگی بودند، تا امام(علیه السلام) به آنان تعلیم دهد و به دلیل جهالتشان، به دنبال هوی و هوس بودند. به همین خاطر امام(علیه السلام) از آنان این گونه شکایت می کند:
پروردگارا! من آنان را خسته کردم. آنان نیز مرا خسته کردند! از من به ستوه اند و من از آنان دل شکسته. پس ای خدا! به جای آنان بهترشان را به من عنایت فرما، و بدتر از من را نصیبشان فرما!».
حكومت امام معصوم تنها حكومت مشروعی است كه
حق حكومت دارد در زمان غیبت نیز، حكومت ولی فقیه تنها حكومت مشروعی است كه
از تحت حكم حرمت مراجعه به حكومت های طاغوت خارج می شود. بنابر این به
لحاظ مبانی و فلسفه حكومت و اهدافی كه یك حكومت در پی تامین آنها می باشد،
حكومت ولی فقیه با حكومت امام زمان نه تنها مشابهت بلكه عینیت دارند، با
این حال در برخی زمینه ها همچون شیوه های اجرایی حكومت، میزان اختیارات،
قلمرو حكومتی و ... قطعا تفاوت هایی میان این دو نوع حكومت و حتی میان
حكومت امام زمان با حكومت پیامبر و امام علی علیه السلام وجود دارد كه این
تفاوت ها اهمیتی ندارند و به دلیل اقتضائات هر كدام از حكومت ها می باشد
كما اینكه نباید انتظار داشته باشیم همان گونه كه حكومت پیامبر و امام علی
در محدوده جغرافیایی خاصی از سرزمین اسلامی برقرار بود، حكومت امام زمان عج
هم در همان محدوده برقرار باشد و یا مثلا همان گونه كه پیامبر و امام علی
از ابزارهای نظامی همچون شمشیر استفاده می كردند، حكومت امام زمان هم به
همین ابزارها اكتفا نماید كه همین تفاوت ها میان این حكومت با حكومت ولی
فقیه نیز وجود دارد.
دنیا آخرین نقطه پایانی دید کوردل است، کوردل چیزی از ماورای دنیا نمی بیند، ولی دید انسان بینا، دنیا را می نوردد و می داند منزلگه نهایی در پس آن است. انسان بینا از دنیا به حرکت می افتد و مقصد را پیش می گیرد، و انسان کوردل به سوی دنیا [به عنوان مقصد نهایی] حرکت می نماید! انسان بینا از دنیا توشه می گیرد و شخص کوردل توشه را برای به دست آوردن دنیا تحصیل می نماید»
به عنوان مثال امروزه به دلیل اینكه امكان تحقق حكومت ولی فقیه در كل دنیا و حتی جهان اسلام وجود ندارد، از باب ضرورت و بنا به اصل تنزل تدریجی كه بر اساس آن هر میزان از هدف بلند بالایی كه امكان تحقق داشته باشد باید عملیاتی شود، حكومت ولی فقیه نیز فعلا در محدوده جغرافیایی به نام ایران برقرار شده است (هر چند بنا به اصل اولی و ادله شرعی، وی حاكم همه جهان اسلام تلقی می شود) این در حالی است كه بنا به ادله متعددی حكومت امام زمان عج، بر كل زمین خواهد بود، با این حال چنین تفاوتی كه به دلیل تفاوت در شرایط و اقتضائات دو حكومت می باشد به معنای متفاوت بودن ماهیت دو حكومت امام زمان و حكومت ولی فقیه نباید تلقی شود. بنابر این انتظار اینكه میان حكومت امام زمان و حكومت ولی فقیه هیچ تفاوتی وجود نداشته باشد انتظاری درست نمی باشد و تفاوت هایی میان این دو نوع حكومت وجود دارد كه هر كدام از آنها به دلیل شرایط خاصی می باشد كه برخی از آنها شرعی و برخی دیگر به دلایل دیگر می باشند.
به عنوان مثال محدود بودن حكومت ولی فقیه به یك كشور و یا تصور وجود چند ولی فقیه در دوران غیبت، به دلیل اقتضائات موجود و موانعی است كه حكومت یك ولی، ولی فقیه را بر تمام جهان با مشكل مواجه می سازد و نه اینكه به دلیل ادله شرعی و یا تفاوت در ماهیت این دو نوع حكومت باشد، این در حالی است كه تفاوت در میزان اختیارات ولی فقیه با امام زمان، به دلیل ادله شرعی می باشد كما اینكه بنا به ادله معتبر شرعی امام زمان ولایت در امور خصوصی مردم نیز دارد ولی ولی فقیه چنین ولایتی را ندارد. با این حال حتی چنین تفاوت های شرعی نیز باعث تفاوت در ماهیت حكومت امام زمان با حكومت ولی فقیه ایجاد نمی كند.
دنیا آخرین نقطه پایانی دید کوردل است، کوردل چیزی از ماورای دنیا نمی بیند، ولی دید انسان بینا، دنیا را می نوردد و می داند منزلگه نهایی در پس آن است. انسان بینا از دنیا به حرکت می افتد و مقصد را پیش می گیرد، و انسان کوردل به سوی دنیا [به عنوان مقصد نهایی] حرکت می نماید! انسان بینا از دنیا توشه می گیرد و شخص کوردل توشه را برای به دست آوردن دنیا تحصیل می نماید»
به عنوان مثال امروزه به دلیل اینكه امكان تحقق حكومت ولی فقیه در كل دنیا و حتی جهان اسلام وجود ندارد، از باب ضرورت و بنا به اصل تنزل تدریجی كه بر اساس آن هر میزان از هدف بلند بالایی كه امكان تحقق داشته باشد باید عملیاتی شود، حكومت ولی فقیه نیز فعلا در محدوده جغرافیایی به نام ایران برقرار شده است (هر چند بنا به اصل اولی و ادله شرعی، وی حاكم همه جهان اسلام تلقی می شود) این در حالی است كه بنا به ادله متعددی حكومت امام زمان عج، بر كل زمین خواهد بود، با این حال چنین تفاوتی كه به دلیل تفاوت در شرایط و اقتضائات دو حكومت می باشد به معنای متفاوت بودن ماهیت دو حكومت امام زمان و حكومت ولی فقیه نباید تلقی شود. بنابر این انتظار اینكه میان حكومت امام زمان و حكومت ولی فقیه هیچ تفاوتی وجود نداشته باشد انتظاری درست نمی باشد و تفاوت هایی میان این دو نوع حكومت وجود دارد كه هر كدام از آنها به دلیل شرایط خاصی می باشد كه برخی از آنها شرعی و برخی دیگر به دلایل دیگر می باشند.
به عنوان مثال محدود بودن حكومت ولی فقیه به یك كشور و یا تصور وجود چند ولی فقیه در دوران غیبت، به دلیل اقتضائات موجود و موانعی است كه حكومت یك ولی، ولی فقیه را بر تمام جهان با مشكل مواجه می سازد و نه اینكه به دلیل ادله شرعی و یا تفاوت در ماهیت این دو نوع حكومت باشد، این در حالی است كه تفاوت در میزان اختیارات ولی فقیه با امام زمان، به دلیل ادله شرعی می باشد كما اینكه بنا به ادله معتبر شرعی امام زمان ولایت در امور خصوصی مردم نیز دارد ولی ولی فقیه چنین ولایتی را ندارد. با این حال حتی چنین تفاوت های شرعی نیز باعث تفاوت در ماهیت حكومت امام زمان با حكومت ولی فقیه ایجاد نمی كند.
